اولین نشانه‌ها‌ی تغییر رویکرد در نزاع‌های جهانی که به جنگ سرد انجامید را می‌توان پیش از ظهور شوروی و در آخرین سال‌های روسیۀ تزاری در جهان دید. هنگامی‌‌که ویلیام مورگان شوستر آمریکایی، در اردیبهشت ۱۲۹۰ خورشیدی، به درخواست دولت ایران جهت سر و سامان‌ دادن به امور مالی در سمت ریاست کل خزانه‌داری حضور یافت، با مخالفت و اولتیماتوم چندبارۀ روس‌ها و توصیه‌های دولت انگلیس مواجه شد و سرانجام با فشارهای سیاسی و نظامی بر دولت وقت، پس از هشت ماه، شوستر ایران را ترک کرد. پیش‌تر‌ از آن و در ۳۱ اوت ۱۹۰۷، انگلیس و روسیه، برای حفظ تعادل در جهت پایداری منافع خود در منطقه، پیمان ۱۹۰۷ را در سن‌پترزبورگ امضا کردند.^۱

بعدها با انقلاب بلشویکی، کمونیسم برای جهان غرب به بارزترین عنصر رویارویی ایدئولوژیک تبدیل شده بود. در نگاه اول، درگیری ایدئولوژیک بین قدرت‌های بزرگ جهانی علت آغاز رویارویی بلوک‌ها بود، اما در حقیقت علت اصلی چیزی جز سلطۀ قدرت و گره‌خوردن آن با مسائل ژئوپلیتیک نبود؛ در واقع، جنگ سرد تنها برچسبی بر اوضاع و تنش‌های ژئوپلیتیک بین دو قدرت هسته‌ای بود.

شوروی اولین کلاهک اتمی خود را در سال ۱۹۴۹ منفجر کرد و به انحصار آمریکا در ساخت بمب اتم پایان داد، پس تهدید به جنگ هسته‌ای مستحکم‌تر شد. در طول جنگ سرد، دو طرفْ درگیر معضلات سیاسی، جاسوسی و درگیری‌های منطقه‌ای موسوم به «جنگ‌های نیابتی» شدند و از رویارویی مستقیم نظامی در اروپا اجتناب کردند.

ناتو در سال ۱۹۵۲ گسترش یافت، سپس یونان و ترکیه را هم به‌عنوان عضو پذیرفت و سرانجام پذیرش آلمان‌غربی در سال ۱۹۵۵ سبب شد که اتحاد جماهیر شوروی پیمان ورشو را با همتایان و متحدان خود ایجاد کند.

در این دوران، نه‌تنها ادبیات سیاسی شد، بلکه به‌نظر می‌رسد گاهی اوقات حتی دیگر جریانات و ابتکارات موازی حوزۀ فرهنگ آمریكا و اتحاد جماهیر شوروی را نیز پشت سرگذاشت؛ به‌عنوان مثال، کتاب‌های جرج اورول، که در ایالت‌های پیمان ورشو ممنوع شده بود، در جنگ ایدئولوژی‌ها به سلاحی برای طرف مقابل تبدیل شد. در موردی، سی‌. آی. ‌ای. دست به چاپ نسخه‌های سبُک از مزرعۀ حیوانات زد تا توسط بالون‌ به شرق اروپا فرستاده شوند.

ادامه سرمقاله

۶۰.۰۰۰ تومان