طبل شماره 11 | قهرمان فیگور قهرمان (الف)

بسیاری از قهرمانان از حادثه‌ها سربرآوردند، حادثه‌هایی حاصل از برخورد با هرآنچه تهدید و تحدید مردمانشان بود، از بلایای طبیعی گرفته تا نبردها، تجاوزها و کشورگشایی‌ها و… . قهرمانان، از پس این حوادث یا در مواجهه با آن‌ها، منجی مردمانشان شدند. رشادت‌ها و ازخودگذشتگی‌هایشان دهان‌به‌دهان گشت و آن‌ها و حادثه‌هایشان افسانه شدند.

سیدنی هوک^۱ در فصل نهم کتاب قهرمان در تاریخ^۲ بیان می‌کند که قهرمان را عموماً نه به‌صرف آنچه «می‌کند»، بلکه به‌خاطر آنچه «هست»، بزرگ می‌دانند. او این «باور عمومی» را با ایرادِ دو مفهومْ تعدیل می‌بخشد و می‌کوشد جانب عدالت را نگه‌دارد: یکی «قهرمان به‌عنوان انسانِ بانفوذ در تاریخ» و دیگری «قهرمان به‌عنوان انسان حادثه‌آفرین در تاریخ». او توضیح می‌دهد که «انسان بانفوذ در تاریخ» هر انسانی است که اعمال او رشد و تکامل بعدی را در مسیر بیندازد، درحالی‌که، اگر آن اعمال انجام نمی‌شد، رشد و تکامل در مسیری کاملاً متفاوت قرار می‌گرفت. اما، «انسان حادثه‌آفرین» فردی بانفوذ است که اعمالش عمدتاً نتیجهٔ هوش، اراده و خصایلش است، نه نتیجهٔ موقعیت‌های تصادفی.^۳

هوک، در این فصل، ویژگی‌های هریک از دو نوع قهرمان را می‌گشاید و تفاوت‌هایشان را آشکار می‌کند. اما آنچه پس از این دسته‌بندی جلب‌نظر می‌کند این است که ارتباط «قهرمان به‌عنوان انسان بانفوذ» با مقولهٔ «نفوذ» و پیوند «قهرمان به‌عنوان انسان حادثه‌آفرین» با ماهیت و شکل «حادثه» چه چیزی است. شاید اینجا همان نقطهٔ عطفی است که فیگور قهرمان را شکل می‌دهد و او را به جایگاهی می‌رساند که، هم به‌خاطر آنچه می‌کند و هم به‌خاطر آنچه هست، به جایگاه قهرمانی دست می‌یابد.

این نکته را نباید فراموش کرد که نفوذ و حادثه خود برایند عواملی هستند مرتبط با زیست، اقلیم، زبان، فرهنگ، جهان‌بینی و اندیشه‌ورزی هر قوم و ملتی. گویی چیستی و چگونگی نفوذ و حادثه در میان جوامع (بسته به پیشینهٔ زیستی و اعتقادی چون باورهای کهن اساطیری و اندیشه‌های دینی‌ـ‌مذهبی، اندیشهٔ سیاسی، اقتصاد، فرهنگ، هنر و ادبیات آن‌ها) تغییر می‌یابد. از سوی دیگر، اگر پذیرفته شود که این دو در پدیداری فیگور قهرمان مؤثرند، باید «نفوذ» و «حادثه» را حلقهٔ پیونددهندهٔ آنچه‌گذشتِ جوامع با قهرمان و قهرمانگری به‌شمار آورد.

ادامه سرمقاله