قسمت اولِ سینما و جنگ سرد

اسفند ۱۳۹۹ | ۴۲ دقیقه

گفتگوی محمد طلوعی^۱ با حسین میربابا^۲
نویسنده، گوینده، صدابردار و تدوینگر: فرزان اسدیان
موسیقی اپیزودها: مانی جعفرزاده

> اینجا بشنوید

ورود سینما به ایران در دو برهه قابل تأمل، با وقفه‌­ای چند دهه­‌ای میانشان، اتفاق افتاد؛ یکی به واسطه ورود تجهیزات شاهانه مظفرالدین شاه که منجر به شکل­‌گیری سینما به معنای عمومی نشد و دیگری با ورود متفقین به ایران که ابزار فیلم‌برداری سبک و قابل حمل را موجب شد و با نمایش فیلم­‌های عمدتا مستند و خبری مربوط به جنگ، عموم را به سالن‌های سینما کشاند. در فاصله سال­‌های دهه‌های بیست و سی بیشتر از تولید فیلم، به ساخت سالن توجه می­‌شد و پس از آن هم تمایل به سینمای باستان­‌گرایانه مهم‌ترین جریان سینمایی است که با میل به نشان دادن شکوه گذشته همراه بود و تا دهه چهل، منجر به ساخت فیلم‌­های متعددی با اقتباس از متونی مانند شاهنامه شد.
در دوران جنگ سرد، مجموعه عواملی همچون تجهیزاتِ قابل حمل، سینماگران و بیشتر فیلمبردارانِ تحصیل کرده در خارج از ایران و وجود سالن نمایش و تماشاچیِ بالقوۀ شهری، داستان­‌گویی در بستر رابطه دراماتیکِ مخاطب با محصول اهمیت یافت. نگاه توسعه محور و از بالای حکومت پهلوی سبب شد که مخاطبان هویت شهری مشخصی نداشته باشند و همین موضوع به تولید فیلمِ فارسی دامن زد و برای آن خوراک ایجاد کرد. در این زمان، درام‌­هایی به وجود آمدند که در آن‌ها رابطه میان فرادستان و فرودستان با شهر و حرمان بریدن از سنت به تصویر کشیده شد. در همین زمان بود که ایستادن در برابر مدرنیزاسیون و به موضوعات مورد توجه عوام حتی در آثار هنرمندان چپ یا هنرمندانی که تلاش دارند زبان سینما را ارتقا بدهند دیده می‌شد، چرا که سودآوری اقتصادی داشتند؛ نگاه به فیلم به مثابه یک کالای مصرفی. در اوایل دهه چهل و در پی تغییر آگاهانه مناسبات شاه و ملت، فضای سیاسی بسته و فضای فرهنگی کمی بازتر شد و زمینه و بستری هم برای سینمایی که نگاه مستقیم به غرب دارد شکل گرفت. از دل این تفکر، الگوهای ساختاری‌­ای برای ایجاد فرهنگسراها و کانون ملی فیلم ایران ایجاد شد که خود به تنهایی و مستقیماً منجر به شکل­‌گیری دستور زبان سینمایی در سینمای موج نوی ایران شد. دستاورد این جریان یکی کپی برداری از غرب به لحاظ ساختاری و دیگری پرورش نیرو و ساخت دست و دل­بازانه بود که البته بیشتر محصولاتش در هنگام اکران سانسور می­شدند؛ اینجاست که تقابل میان شرق و غرب در جنگ سرد نمایان می‌­شود.

… ادامه در بخش دوم

۱- زادۀ ۱۳۵۸، رشت | نويسنده، فیلم‌نامه‌نویس و شاعر
۲- زاده ۱۳۵۹، دماوند | فیلمساز و پژوهشگر سینما و فلسفه