قسمت اولِ موسیقی و جنگ سرد

شهریور ۱۳۹۹ | ۲۸ دقیقه

گفتگوی محمد طلوعی^۱ با مانی جعفر زاده^۲
نویسنده، گوینده، صدابردار و تدوینگر: فرزان اسدیان
موسیقی اپیزودها: مانی جعفرزاده

> اینجا بشنوید

بحث با این سوال شروع می‌‌شود که آیا آن‌طور که پنداشته می‌­شود، شوروی در دوره جنگ سرد، با استفاده از موسیقی برای مبارزه فرهنگی، بر بلوک غرب چیره شده است یا خیر.

پس از انقلاب سوسیالیستی، نگاه رهبران به­ هنر به­‌گونه‌­ای تعریف شد که بتوانند آن­را به پدیده مورد نظر خودشان تبدیل کنند و قابلیت سپرده شدن به دست پرولتاریا و تبدیل شدن به ابزاری برای تاثیرگذاری بر مردم را داشته باشد. در این میان، راه ادبیات و هنرهای تجسمی از رئالیسم سوسیالیستی می­‌گذشت و آموزش و اجرای موسیقی کلاسیک به معنای روسی هم که به­‌طور جدی پیش از این وجود داشت، همچنان با قدرت ادامه یافت تا از آن به عنوان عاملی برای اتحاد روس­‌ها، به‌خصوص در دوران جنگ جهانی دوم، استفاده شود. برای نمونه می­‌توان به سمفونی لنینگراد سوستاکوویچ اشاره کرد که فراتر از یک قطعه موسیقی مهم، اثری قابل خوانش در بستر تاریخ جنگ و جغرافیای سیاسی آن است. با این همه، از آن‌جایی که در کاردکرد موسیقی کلاسیک برای عموم مردم، خصلت سرگرم­‌کننده بودن مغفول می‌­ماند، بلوک غرب از این شکاف توانست با مخاطبان بیشتری ارتباط برقرار کند. ناگفته نماند که یکی دیگر از دلایل محبوب­‌تر شدن موسیقی غرب از جمله در ژانرهای راک، متال و غیره که با گیتار الکتریک، گیتار بیس، دارمز و سنتی­سایز نواخته می­شد—که نمونه­‌هایی از بهترین تلفیق هنر و صنعت هستند—این بود که این هنر با ادبیات و ترانه درهم آمیخته است و مبتنی بر انتقال پیامی مشخص است. به عبارت دیگر، این­جا، موسیقی در زمینه ارتباط برقرار کردن با مخاطب، یک گام از ادبیات عقب‌­تر است. با این­که شوروی در تولید انبوه موسیقی کلاسیک بسیار موفق بود و بلوک غرب هم با وجود تلاش بسیارش در زمینه موسیقی غیر کلاسیک هنوز در مقایسه کمّی با شرق بسیار عقب بود، پیامی که موسیقی غربی مخابره می‌­کرد، مثلاً در «دیوارِ» پینک فلوید، منجر به مردمی­‌تر شدن و رخنه بیشتر آن در میان مخاطبان در سراسر جهان شد. این پیام، که از آن‌سوی دیوار آمده بود، بر کلماتی مبتنی است که جهان دیگری بجز جهانی که در فضای سوسیالیستی تبلیغ می‌­شد را بشارت و از امکان وجود آن خبر می­‌داد.

… ادامه در بخش دوم

۱- زادۀ ۱۳۵۸، رشت | نويسنده، فیلم‌نامه‌نویس و شاعر
۲- زادۀ ۱۳۵۷، تهران | موسیقی­دان، آهنگساز، نویسنده و منتقد