در سال ۲۰۰۷، فیلم‌ساز آلبانیایی، بسنیک بیشا، کمدی بی‌نظیر خود مائو تسه تونگ را عرضه کرد. این کمدی حکایت مرد کولی‌ای را در جمهوری سوسیالیستی خلق آلبانی روایت می‌کند که در کوران جنگ سرد و تقابل دو قدرت کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و جمهوری خلق چین در شهری دورافتاده و کوچک به‌هنگام تولد نهمین فرزندش نام رهبر کاریزماتیک چین یعنی «مائو تسه تونگ» را برای او برمی‌گزیند که رشته‌ای از حوادث تراژیکمیک را رقم می‌زند.

کمتر مفهوم سیاسی مدرنی را می‌توان پیدا کرد که به اندازۀ «آنتی‌امپریالیسم» در اعماق آگاهی تاریخی ایرانیان حک شده باشد. ‌ضدیت با امپریالیسم ایدۀ برسازندۀ گفتارهای سوسیالیستی و کمونیستی در ایران بوده است. کافی است به خاستگاه‌ها و وهله‌های تأسیسی کمونیسم در ایران بازگردیم، به نامه‌های سوسیال دموکرات‌های تبریز به پلخانف و کائوتسکی (۱۹۰۸-۱۹۱۱) یا به مانیفست کنگرۀ خلق‌های مشرق‌زمین (۱۹۲۰)؛ فصل مشترک همۀ این اسناد یک عبارت و یک ایده است: مبارزۀ ضدامپریالیستی.

بعد از پایان جنگ جهانی دوم، با آغاز جنگ سرد بین شرق و غرب، رقابت بین کشورهای غربی و دولت شوروی برای نفوذ در جوامع کشورهای تابعه و تحت سلطه شدت بیشتری گرفت. یکی از عرصه‌ها و زمینه‌های این رقابت عرصۀ فرهنگ، به‌ویژه سینما، بود؛ هرچند این کشمکش و رقابت خیلی پیش از آغاز جنگ سرد و حتی پیش از جنگ جهانی دوم شروع شده بود. تنها نفت ایران نبود که روسیه و کشورهای غربی، همواره به‌عنوان منبعی ارزشمند و سودآور، چشم طمع به آن دوخته و در رقابتی تنگاتنگ برای گسترش نفوذ خود در حوزه‌های نفتی ایران و گرفتن سهم و امتیازات نفتی بیشتر از ایران بودند،

تئاتر دهه‌های ۲۰ و ۳۰ چه جریان تأثیرگذاری داشت؟ در این مورد، نخست و خیلی خلاصه، بهتر است نگاهی به جریان سیاسی و تئاتری دورۀ رضاشاه داشته باشیم؛ یعنی فراموش نکنیم تئاتر غربی پس از انقلاب مشروطه و زمانی که در ایران معرفی شد مورد توجه قرار گرفت و علاقه‌مندان به تئاتر توجه بیشتری به تاریخ و گذشتۀ این سرزمین داشتند و برخی دوستداران این هنر کوشیدند تا از آن بهره بگیرند که نمونه‌های بسیاری از آنها داریم: مثل آثار «رضا کمال شهرزاد» و بسیاری دیگر.

زمینۀ تاریخی و سیاسی: کودتای ۲۸ مرداد و برقراریِ سیاست سرکوب کودتا در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، که با حمایت، برنامه‌ریزی و اجرای سازمان سیا و ام آی-60 با همکاری دولتمردان و نظامیان وفادار به محمدرضاشاه پهلوی انجام شد، باعث سقوط دولت ملی دکتر محمد مصدق شد. کودتا در عین بی‌تفاوتی حزب توده، مذهبیون و دیگر گروه‌ها انجام شد. «غلبۀ کودتا در واقع نشانۀ فقدان آمادگی احزاب و نیروهای رزمنده در جامعه بود.

موسیقی جاز و تمامیت‌خواهی عنوان کتابی است که انتشارات راتلیج در سال ۲۰۱۷ منتشر کرد. بروس جانسون، دبیر این مجموعه، مقالاتی را با محوریت موسیقی جاز در کشورهایی با نظام‌های سیاسی تمامیت‌خواه در قرن بیستم جمع‌آوری کرده است. کتاب علاوه‌بر مقدمه و مؤخره‌ای به قلم جانسون، شش بخش مجزا دارد. بخش نخست با عنوان الگوهای تمامیت‌خواهی دارای دو مقالۀ مهم است؛ نخست مقاله‌ای دربارۀ نسبت میان موسیقی جاز و فاشیسم که به ایتالیای بین سال‌های ۱۹۲۵ تا ۱۹۳۵ می‌پردازد و مقالۀ دوم که راوی سرنوشت موسیقی جاز در مسکو بعد از افول استالینیسم است.

مادام یلنا، سرکیس جانبازیان و مادام کرنلی جزو اولین نفراتی بودند که باله را به ایران آوردند. دربارۀ نقش مادام یلنا و حضور او در ایران توضیح دهید. او در سال 1288 خورشیدی در شهر استانبول زاده شد. بعد از کشتار جمعی ارامنه در ترکیه، ابتدا با خانوادۀ خود به بلغارستان مهاجرت کرد و پس از مدتی به شهر اودسا در روسیه رفتند. پنج‌ساله بود که به‌علت استعداد و علاقه‌اش نام او را در مدرسۀ باله ثبت‌‌نام می‌کنند. سپس به ایروان مهاجرت کردند. پانزده‌ساله بود که بر صحنۀ نمایش ظاهر شد. یلنا، به‌مدد صدای سوپرانوی خوبی که داشت، توانست نقش‌هایی در اپرت‌ها و اپراها ایفا کند، ازجمله اپرای آنوش را اجرا کرد.

دلایل فراوانی دال بر اینکه تئاتر یکی از مصنوعات هنری ایرانیان باشد در دست است. حیات و تخیلات آنان به‌حدی غنی است که مبنای این فُرم هنری باشد. هیچ جشن عروسی‌ای در ایران نمی‌توان سراغ گرفت که نمایش‌پردازان به‌صورت فی‌البداهه از توانایی‌های خارق‌العاده‌شان در خنداندن حاضران استفاده نکنند. همین در آئین‌های محرم نیز دیده می‌شود که در آن هر سال تعزیه‌خوانان و حاضران در قالب نمایشی تراژیک سوگواری می‌کنند.

انگیزه‌ای که باعث شد دست به ترجمۀ قسمت ناچیزی از کتاب خاطرات پروفسور آشوت پادماگریان بزنم، اهمیت آغاز سیر تاریخی تحول موسیقی کلاسیک غربی در ایران است. با ورود پیانو به ایران و آموزش آن به‌طور عام، به‌خصوص در دوران حکومت رضاشاهی، نوازندگی پیانو گسترش و محبوبیت زیادی یافت. البته سازهای زهی مانند ویولن در ایران تا حدی متداول بود، زیرا موسیقی سنتی ایران بیشتر با سازهای زهی اجرا می‌شد. اما باید بپذیریم که موسیقی کلاسیک غربی از قفقاز توسط روشنفکران اهل باکو و تفلیس به ایران آورده شد و ابتدا در شهر تبریز و سپس رشت و شهرهای دیگر مقبولیت یافت.

سینمای مستند دهه‌های ۲۰ و ۳۰ دارای چه خصلت‌هایی‌ است و توسط چه کسانی شکل می‌گیرد؟ از آنجایی که سینمای مستند ارتباط مستقیمی با فرهنگ و تاریخ جامعه دارد و یا گزارشی خبری ا‌ست، بازنمایی چه چیزی از ایران در این مستندها صورت گرفته است؟ دهۀ 20 دوران تأمین زیرساخت‌های سینمای ایران بود. در این دهه، مردمان شهرها، با انبوهی فیلم مستند مواجه شدند و البته جز اندکی مستند در این دوره ساخته نشد.