از چه دوره‌ای به تکنیک آبرنگ کار می‌کردید و چه زمانی کارهایتان به‌صورت کارت‌پستال منتشر شد؟ کلاس هفتم بودم. آن سال هم رفوزه شدم. پدرم خیلی عصبانی بود. هر چقدر هم می‌گفتم یک جعبه آبرنگ برایم بخر، می‌گفت: «نه! تو درس نمی‌خوانی! می‌خواهی عمله بشوی؟ من برایت آبرنگ نمی‌خرم.» خلاصه زمستان شد و من هم مدام سرما می‌خوردم و گلودرد می‌گرفتم و لوزه‌هایم باد می‌کرد. پدرم گفت: «اگر برای عمل به نزد دکتر بانک برویم (چون پدرم متخصص ماشین‌های چاپ در چاپ‌خانهٔ بانک ملی بود.) و عمل کنی، یک جعبه آبرنگ برایت می‌خرم.» رفتیم بیمارستان و لوزه را عمل کردیم و بعدِ دو روز بستری به مغازهٔ لوازم‌التحریرفروشی‌ای به نام کاشانی در خیابان لاله‌زار رفتیم. چند پله داشت.

کشور ایران، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخ کهن، از دیرباز تاکنون میزبان اقوام، جشن‌ها و آیین‌های مختلف بوده است. با نگاهی به این پیشینهٔ طولانی، جشن باستانی نوروز و نو شدن اسطوره‌ای جهان، در طول سده‌های اخیر فرهنگ ایران، رویدادی مهم برای پادشاهان سلسله‌های مختلف به‌حساب می‌آمد. با نگاهی به تواریخ و اسناد موجود از سده‌های گذشته، مسئلهٔ برگزاری جشن نوروز در فضای دربارهای ایران، از دوران امپراتوری‌های هخامنشی و ساسانی تا سده‌های میانی اسلامی، مورد توجه و علاقهٔ برخی پادشاهان بوده است. در این میان و با آغاز عهد صفوی، اهمیت برگزاری اعیاد مذهبی شیعی، هم‌تراز با جشن نوروز، درون دربار و هم‌زمان در میان مردم کوچه و بازار، تجربهٔ امری جمعی در ستایش جشنی ملی و آمیختن آن با باورهای دینی ایرانیان به‌حساب می‌آمد.

شما در نوشته‌ها، کلاس‌ها و سخنرانی‌هایتان، که در باب تاریخ فرهنگ و هنر ایران است، از عصری یاد می‌کنید که با مقولهٔ زمان، زمان ازلی و سرآغازْ ارتباط مستقیم دارد و آن را عصر کیهانی نامیده‌اید. از شما می‌خواهم گفت‌وگویمان را با این موضوع شروع کنیم و به ارتباط نوروز، به‌عنوان آغاز سال ایرانشهر، با این عصر کیهانی برسیم.

جغرافیای عید نوروز در پنجاه سال اول سینما چندان وسیع نبود: جغرافیایی پر از افت‌وخیزهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، که بی‌شک بر روایت‌های مختلف سینمایی از جشن نوروز هم تأثیر مستقیم داشته است. چه کشورهایی که در همسایگی ما زیر پرچم داس و چکش روزگار می‌گذراندند و چه کشورهایی که کمی دورتر از پهنهٔ داس و چکش قرار داشتند، ولی برای به‌تصویر کشیدن نوروز بر پردهٔ نقره‌ای با مسائل و مصائب خودشان مواجه بودند. صدالبته سینمای ایران هم از این افت‌وخیزهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بی‌نصیب نبود و نمانده است! آمدن بهار و نوروز، این جشن کهن، گاه بهانه‌ای می‌شد برای اکران فیلمی خاص در رابطه با خود نوروز. و گاهی هم، با نو شدن سال، اکران فیلم‌هایی شروع می‌شد که احتمال می‌رفت فروش بیشتری در تعطیلات نوروزی داشته باشند. هرچند که، در ایران، حالت دوم بیشتر اتفاق افتاده و این جریان با افت‌وخیز زیاد و گاهی حتی با نفس‌های به‌شماره‌افتادهٔ سینما ادامه داشته و گویا هنوز هم چنین است.

نوروز تداعیِ آزادی است: تعلیقِ همه چیز و رهایی از بندِ گرانِ مسئولیت. نوروز پر از نسیم و عطر و عبیر و عنبر است؛ پر از رنگ و هوایی که انگار خود مستِ انگور باشد. این جشن لطیف، و این پدیدهٔ طریِ رنگ‌رنگ، ناگزیر در همهٔ ابعاد فرهنگی این جغرافیا جلوه‌گر شده است. بسا غزلیات که از نوروز گفته‌اند و از هوای سرمست آن. اما یک چیز را نباید فراموش کرد: نوروز، مثل هر پدیدهٔ انسانی دیگر، ناگزیر ظرفی فضا‌ـ‌‌زمانی دارد. جشن نوروز، وقتی صورتی عینی به خود می‌گیرد، در «وقتی» و «جایی» برگزار می‌شود. به «وقت»‍ش کاری نداریم، اما «جا»ی برگزاری جشن نوروز در ایرانِ پیشامدرن چه مختصاتی داشته است؟ و نسبت جا و آیین و وضعیت اجتماعی‌‌ـ‌سیاسی ایران را چگونه می‌توان از خلال آن جُست؟

گردشگران خارجی به مراسم و آداب نوروز توجه فراوانی داشتند. بازتاب این علاقه را می‌توان در سفرنامه‌های آن‌ها مشاهده و دنبال کرد. در این مقاله، گزارش‌های مسافران خارجی از نوروز ــ در سفرنامه‌های دوران صفوی تا پهلوی اول ــ انتخاب و در دو بخش «نوروز در میان مردم» و «نوروز در دربار» نقل شده است.

نوروز یکی از کهن‌ترین جشن‌های به‌جامانده از دوران باستان است. خاستگاه نوروز در ایران باستان است و هنوز مردم مناطق مختلف فلات ایران نوروز را جشن می‌گیرند. فلات ایران همان گسترهٔ وسیعی است که مرزهای جغرافیایی‌اش از سوی مغرب، رود هند، سیحون، جیحون و ماوراءالنهر است؛ از مشرق، فلات آناتولی و بین‌النهرین؛ و از جنوب، خلیج‌فارس و دریای عمان؛ و از شمال، آسیای مرکزی و سرزمین‌های ورای قفقاز و آبخاز.۱ زمان برگزاری نوروز در آغاز فصل بهار است و در کشورهای ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب می‌شود و در برخی از کشورهای دیگر تعطیل رسمی است.

برای نوروز قدمتی نزدیک به هفت هزار سال قائل شده‌اند. علاوه‌بر ایرانیان، از وجود جشنی شبیه به نوروز، در آغاز سال یا آغاز بهار، در میان دیگر تمدن‌های باستانی، شواهد و یافته‌هایی موجود است. شاید معروف‌ترین آن‌ها «جشن اکیتوی بین‌النهرین» و «جشن نوروز مصری» باشد. تمدن بین‌النهرین و مصر از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین تمدن‌های باستانی در خاورمیانه و شمال آفریقا به‌شمار می‌روند. تأثیر این دو تمدن را در حوزه‌های مختلف فرهنگی و اعتقادی در میان اقوام مجاور و معاشرشان می‌توان بازیافت. با وجود مراوداتی که ایرانی‌ها پس از مهاجرت به نجد ایران با بین‌النهرین و مصر برقرار کردند، آیا می‌توان نوروز ایرانی را هم شامل این تأثیرپذیری کرد؟ اگر پذیرفتنی است، چه میزان و چگونه؟

درآمد  چندی پیش، صحبت از تهیهٔ مطالبی برای ویژه‌نامهٔ نوروز در مجلهٔ طبل به‌میان آمد. گفتیم چه خوب است که به این بهانه نگاهی به کتابچهٔ نوروزخوانی، اثری متفاوت از محمدرضا درویشی، بیندازیم و چه‌بهتر که به این منظور گفت‌وگویی هم با او انجام دهیم. اما این تصمیم به همین‌جا محدود نشد؛ چراکه درست در همین روزها بود که آلبوم زمستان، دومین اثر موسیقی منتشرشده از این آهنگ‌ساز و موسیقی‌دان، در قالب لوح فشرده توسط نشر «ابتکار نو و هنر»، پس از حدود سی سال از اولین انتشار آن به‌شکل نوار کاست، با کیفیت بالاتری روانهٔ بازار شد.

پیش‌درآمدی بر یادداشت‌های پیش رو در تاریخ هنر این سرزمین به‌ندرت عامّهٔ مردم جایی داشته‌اند. هنرشان، زندگی روزمره، اسباب و وسایل زندگی، ادبیات و هر نمود دیگری از وجود و حضورشان در متنِ هنر ایران که امری معنوی و فاخر شناخته می‌شده تعریف نشده است.