دی ۱۳۹۹ | ۳۹ دقیقه
گفتگوی محمد طلوعی۱ با شهرام زرگر۲
نویسنده، گوینده، صدابردار و تدوینگر: فرزان اسدیان
موسیقی اپیزودها: مانی جعفرزاده
> اینجا بشنوید
جدالِ بلوک شرق و غرب در بستر تئاتر ایران خود را به شکل تقابل تئاتر مبتنی بر سرمایه و تئاتر مبتنی بر مردم نشان می‌دهد؛ جریانی که برای نمونه تئاتر بولشویکی و برادوِی نمادهای آن هستند. با این همه در ایران برخلاف برادوی موضوع تئاتر سرگرم‌کننده برای عامه چندان سابقه‌ای نداشت ولی در روسیه این سنت به معنای اجیت‌پِراپ (تبلیغی و تهییج‌کننده) وجود داشت. ورود تئاتر به ایران دیر و همزمان با جریان مشروطه اتفاق افتاد و به‌خاطر نبودن محل و عدم اطلاع از علمِ اجرا، به طور عملی دیرتر هم به عرصه رسید. در این بستر، وجود ابزار غیر مادی تجدد موجب بروز محلی برای خلاقیت در نمایشنامه‌نویسی شد. اما افرادی چون عبدالعلی نوشین هم بودند که کارهایشان برایند علم و اجرا شد. نوشین را بیشتر از یک روشنفکر باید کوشنده فرهنگی بدانیم. برخلافِ واردکنندگان تئاتر، مثلا آخوندزاده، که چندان دغدغه تئاتر نداشتند و موضوعشان جریان روشنفکری بود، نوشین اولین ایرانی‌ای بود که به شکل نوین کارگردانی تئاتر انجام داد. به این معنا که تحلیلی از متون داشت و تلاش میکرد به بازیگران کمک کند تا به جای بازتولیدِ متن، با تحلیل، متن را از آن خود کنند. در مقابلِ نوشین، اگر با تسامح او را مرجع تئاتر سوسیالیستی فرض کنیم، جریان محافظه‌کاری وجود داشت که از اواخر دوره رضا شاه، با تجدد آمرانه و شکلگیری سازمان پرورش افکار به‌وجود آمد. این سازمان در سال‌های آتی به شکلگیری جریان تئاتری منجر شد که هدفش تذهیب اخلاق مخاطبان بود. جریان‌های دیگر تئاتر در این دوران، یکی جریان متاثر از ورود امریکاییان به ایران، جریان تئاتر دولتی متاثر از چپ و جریان کارگاه نمایش بودند؛ جریان‌هایی بیشتر فرمالیستی و کمتر ایدئولوژیک. در دهه سی، جریان متاثر از تدریس اساتید امریکایی در دانشکده هنرهای زیبا که هنوز رشته سینما و تئاتر نداشت، زمینه‌ساز گونه‌ای از تئاتر شد که جستجوی ریشه‌های ملی و افسانه‌های فولکلور را در دستور کار داشت. در این میان جریانِ سرگرم‌کننده تئاتر لاله‌زاری هم همواره وجود داشت که پس از کودتای ۲۸ مرداد و بسته شدن فضای فرهنگی رونق بیشتری گرفت و موجب کوچ گروه‌های متعلق به جریان‌های جدی‌تر تئاتر به خارج از لاله‌زار شد.
… ادامه در بخش دوم
۱- زادۀ ۱۳۵۸، رشت | نويسنده، فیلم‌نامه‌نویس و شاعر
۲- زادۀ ۱۳۴۴، تهران | مدرس دانشگاه، مترجم، مجری و بازیگر تلویزیون، سینما و تئاتر
