پرسشی اصلی این گفت‌وگو دربارۀ باخ است و همچنین فیگور مسیح به‌عنوان پرسوناژ تاریخی و قهرمان مسیحیت. باخ در آخرین روزهای عمرش می‌گوید که «هدف موسیقی باید شکوه خدا و آرامش روح باشد.» شکوه خدا در مسیحیت، به‌واسطۀ شخصیت برجسته یا قهرمان تاریخی کلیسا، یعنی عیسی مسیح، متجلی می‌شود و آرامش روح نیز از طریق آموزه‌های مسیحیت و از طریق ایمان به مسیح، برای رستگاری حاصل می‌شود، چه در این دنیا، چه در دنیای پس از مرگ. هر دوی این‌ها می‌توانند توجیه کار موسیقیایی معطوف به صدا و آوای عیسی باشند. صدای مسیح در موسیقی کلیسایی، مجموعه‌ای از کلمات مسیح یا پیروانش دربارۀ اوست در یک اثر آوازی مانند پاسیون، اوراتوریو یا کانتاتا.

بگذارید برخلاف تمام گفت‌وگوها، من این گفت‌وگو را آغاز کنم. وقتی به زندگی‌نامۀ درگذشتگان نظری می‌افکنیم، معمولاً سفرۀ رنگینی از آنچه که انجام داده‌اند، به روی ما گسترده می‌شود؛ مثلاً در سالِ فلان متولد شدند، در خانواده‌ای با فلان خصوصیات اجتماعی یا فرهنگی پرورش یافتند و دربارۀ تحصیلات، آثار، برخوردها و تألیف‌هایشان می‌خوانیم. کمتر پیش می‌آید که پانزده سال پس از مرگ کسی، ناچار شوید در زندگی‌نامۀ او، چیزهای مهمی را دستکاری کنید. برای چهره‌های معاصر ایرانی، کمتر چنین اتفاقی افتاده است. بیایید نگاهی بیندازیم به همین زندگی‌نامۀ رایج فرامرز پایور که در فضا‌ی مجازی، کتاب‌ها و مجله‌ها‌ دست‌به‌دست می‌شود.

دلاوران دوران و فائقان میدان به‌یکباره و از سر اتفاق، نام‌آوران پهنۀ پهناور تاریخ نمی‌شوند. این رادمردان پردل در درازنای حیات گرانمایۀ خویش، خاموش و بی‌جنبشِ آشکار، زیستی درخور یک قهرمان دارند، لیک در پیشامد مهلکی که دفع آن از تاب‌وتوان تودۀ مردمان بیرون است، ققنوس‌وار هویدا شده و در پی رشادت خود، سرشت قهرمانی‌شان را آشکار می‌سازند. پهلوانان کم‌نظیر روایت ما ژرف‌نگرند، رهگذر جاده‌های فریبندۀ پرازدحام نمی‌شوند، بلکه کنجکاو و بی‌باک گام در کوچه‌های پانخورده می‌نهند و‌ وادی بدیعی برای یاری مردم‌ می‌جویند.

درآمد  چندی پیش، صحبت از تهیهٔ مطالبی برای ویژه‌نامهٔ نوروز در مجلهٔ طبل به‌میان آمد. گفتیم چه خوب است که به این بهانه نگاهی به کتابچهٔ نوروزخوانی، اثری متفاوت از محمدرضا درویشی، بیندازیم و چه‌بهتر که به این منظور گفت‌وگویی هم با او انجام دهیم. اما این تصمیم به همین‌جا محدود نشد؛ چراکه درست در همین روزها بود که آلبوم زمستان، دومین اثر موسیقی منتشرشده از این آهنگ‌ساز و موسیقی‌دان، در قالب لوح فشرده توسط نشر «ابتکار نو و هنر»، پس از حدود سی سال از اولین انتشار آن به‌شکل نوار کاست، با کیفیت بالاتری روانهٔ بازار شد.

آمریکایی‌ها هیچ جریانی در موسیقی ما راه نینداختند. در واقع هیچ کشوری در ایران جریان موسیقی راه نینداخت! اگر منظورتان از ایران «تهران» است، قضیه متفاوت می‌شود. ایران به‌دلیل وسعت اقلیمی بیش از حد، پراکندگی اقلیمی خاص، چندفرهنگی بودن و از طرفی کشوری با مرزهای طولانی و مساحت بسیار که سه‌چهارم آن غیر قابل سکونت است و وجود این خرده‌فرهنگ‌ها به‌حدی غنایش زیاد است که فکر کنم هیچ جای دنیا همانند آن نمی‌بینید.

موسیقی جاز و تمامیت‌خواهی عنوان کتابی است که انتشارات راتلیج در سال ۲۰۱۷ منتشر کرد. بروس جانسون، دبیر این مجموعه، مقالاتی را با محوریت موسیقی جاز در کشورهایی با نظام‌های سیاسی تمامیت‌خواه در قرن بیستم جمع‌آوری کرده است. کتاب علاوه‌بر مقدمه و مؤخره‌ای به قلم جانسون، شش بخش مجزا دارد. بخش نخست با عنوان الگوهای تمامیت‌خواهی دارای دو مقالۀ مهم است؛ نخست مقاله‌ای دربارۀ نسبت میان موسیقی جاز و فاشیسم که به ایتالیای بین سال‌های ۱۹۲۵ تا ۱۹۳۵ می‌پردازد و مقالۀ دوم که راوی سرنوشت موسیقی جاز در مسکو بعد از افول استالینیسم است.

انگیزه‌ای که باعث شد دست به ترجمۀ قسمت ناچیزی از کتاب خاطرات پروفسور آشوت پادماگریان بزنم، اهمیت آغاز سیر تاریخی تحول موسیقی کلاسیک غربی در ایران است. با ورود پیانو به ایران و آموزش آن به‌طور عام، به‌خصوص در دوران حکومت رضاشاهی، نوازندگی پیانو گسترش و محبوبیت زیادی یافت. البته سازهای زهی مانند ویولن در ایران تا حدی متداول بود، زیرا موسیقی سنتی ایران بیشتر با سازهای زهی اجرا می‌شد. اما باید بپذیریم که موسیقی کلاسیک غربی از قفقاز توسط روشنفکران اهل باکو و تفلیس به ایران آورده شد و ابتدا در شهر تبریز و سپس رشت و شهرهای دیگر مقبولیت یافت.

از دهۀ ۲۰ با تشکیل انجمن دوستی ایران و شوروی و خانۀ دوستی، که در آن برنامه‌های فرهنگی تهیه می‌شد، اجراهایی از هنرمندان شوروی در ایران، تعدادی در تالار رودکی و بخشی هم در تالار فرهنگ، انجام شد که یک سری باله و بخشی هم موسیقی کلاسیک روسی بود. آیا اینها تأثیری روی موسیقی آن زمان ایران داشته‌اند؟ آغازش از همان شهریور 20 به بعد است که با رفتن پادشاه مقتدر آن عصر و به‌ویژه سلطۀ استبدادی و آن وحشت پلیسی، که از سال ۱۳۱۱ خورشیدی خیلی بیشتر شد، مملکت به‌نوعی در معرض هرج‌ومرج ناشی از آزادی شوک‌آوری قرار گرفت.

وقتی رادیو در ایران افتتاح و به‌تدریج فراگیر شد، در اتاق فرمان، مشکلات عدیده‌ای بروز پیدا کرد و موسیقی پای ثابت بخش عمدۀ مجادلات بود. مشکلاتی که بر سر سیستم اداره و ارائه و آموزش موسیقی کشور وجود داشت در رادیو هم نمود پیدا می‌کرد. درگیری آنهایی که باور داشتند باید موسیقی اصیل ایرانی در اولویت باشد (به سرپرستی علینقی وزیری)۱ با کسانی ‌که معتقد بودند باید برنامه‌های موسیقی ایرانی حذف و همه‌چیز با محوریت موسیقی کلاسیک غربی تعریف شود (به سرپرستی غلامحسین مین‌باشیان و بعدتر پرویز محمود)۲ از هنرستان و مدیریت موسیقی کشور به رادیو هم کشیده شد.