آمریکایی‌ها هیچ جریانی در موسیقی ما راه نینداختند. در واقع هیچ کشوری در ایران جریان موسیقی راه نینداخت! اگر منظورتان از ایران «تهران» است، قضیه متفاوت می‌شود. ایران به‌دلیل وسعت اقلیمی بیش از حد، پراکندگی اقلیمی خاص، چندفرهنگی بودن و از طرفی کشوری با مرزهای طولانی و مساحت بسیار که سه‌چهارم آن غیر قابل سکونت است و وجود این خرده‌فرهنگ‌ها به‌حدی غنایش زیاد است که فکر کنم هیچ جای دنیا همانند آن نمی‌بینید.

موسیقی جاز و تمامیت‌خواهی عنوان کتابی است که انتشارات راتلیج در سال 2017 منتشر کرد.[i] بروس جانسون، دبیر این مجموعه، مقالاتی را با محوریت موسیقی جاز در کشورهایی با نظام‌های سیاسی تمامیت‌خواه در قرن بیستم جمع‌آوری کرده است. کتاب علاوه‌بر مقدمه و مؤخره‌ای به قلم جانسون، شش بخش مجزا دارد. بخش نخست با عنوان الگوهای تمامیت‌خواهی دارای دو مقالۀ مهم است؛ نخست مقاله‌ای دربارۀ نسبت میان موسیقی جاز و فاشیسم که به ایتالیای بین سال‌های 1925 تا 1935 می‌پردازد و مقالۀ دوم که راوی سرنوشت موسیقی جاز در مسکو بعد از افول استالینیسم است.

انگیزه‌ای که باعث شد دست به ترجمۀ قسمت ناچیزی از کتاب خاطرات پروفسور آشوت پادماگریان[i] بزنم،[ii] اهمیت آغاز سیر تاریخی تحول موسیقی کلاسیک غربی در ایران است. با ورود پیانو به ایران و آموزش آن به‌طور عام، به‌خصوص در دوران حکومت رضاشاهی، نوازندگی پیانو گسترش و محبوبیت زیادی یافت. البته سازهای زهی مانند ویولن در ایران تا حدی متداول بود، زیرا موسیقی سنتی ایران بیشتر با سازهای زهی اجرا می‌شد. اما باید بپذیریم که موسیقی کلاسیک غربی از قفقاز توسط روشنفکران اهل باکو و تفلیس به ایران آورده شد و ابتدا در شهر تبریز و سپس رشت و شهرهای دیگر مقبولیت یافت.

از دهۀ 20 با تشکیل انجمن دوستی ایران و شوروی و خانۀ دوستی، که در آن برنامه‌های فرهنگی تهیه می‌شد، اجراهایی از هنرمندان شوروی در ایران، تعدادی در تالار رودکی و بخشی هم در تالار فرهنگ، انجام شد که یک سری باله و بخشی هم موسیقی کلاسیک روسی بود. آیا اینها تأثیری روی موسیقی آن زمان ایران داشته‌اند؟ آغازش از همان شهریور 20 به بعد است که با رفتن پادشاه مقتدر آن عصر و به‌ویژه سلطۀ استبدادی و آن وحشت پلیسی، که از سال 1311 خورشیدی خیلی بیشتر شد، مملکت به‌نوعی در معرض هرج‌ومرج ناشی از آزادی شوک‌آوری قرار گرفت.

وقتی رادیو در ایران افتتاح و به‌تدریج فراگیر شد، در اتاق فرمان، مشکلات عدیده‌ای بروز پیدا کرد و موسیقی پای ثابت بخش عمدۀ مجادلات بود. مشکلاتی که بر سر سیستم اداره و ارائه و آموزش موسیقی کشور وجود داشت در رادیو هم نمود پیدا می‌کرد. درگیری آنهایی که باور داشتند باید موسیقی اصیل ایرانی در اولویت باشد (به سرپرستی علینقی وزیری)۱ با کسانی ‌که معتقد بودند باید برنامه‌های موسیقی ایرانی حذف و همه‌چیز با محوریت موسیقی کلاسیک غربی تعریف شود (به سرپرستی غلامحسین مین‌باشیان و بعدتر پرویز محمود)۲ از هنرستان و مدیریت موسیقی کشور به رادیو هم کشیده شد.